Αλόιδα. Το αντάρτικο λημέρι στο πέρασμα των αιώνων

 

Αλόιδα. Το αντάρτικο λημέρι στο πέρασμα των αιώνων 

 

 

Μνημείο του Επώνυμου και Ανώνυμου Χαίνη

 

"Εἰς τή περίφημη κορφή τῆς ξακουστῆς Ἀλόιδας 

πούνε ντυμένη πράσινα χειμώνα καλοκαίρι 

ποῦ ’χει θεόρατα δεντρά καί κυπαρίσια

ποῦ ’ναι ἐκεί τῆς κλεφτουργιᾶς τ’ ἀθάνατο λημέρι

ποῦ τρέχει τό γλυκύ νερό πούν’ κρύο σάν τό χιόνι

ὅπου μερόνυχτα φυσᾶ τό καθαρό ἀγέρι

καί τά πουλάκια τραγουδούν τῆς λευτεριᾶς τραγούδια

βρίσκετ’ ὁ λεοντόκαρδος ὁ καπετάν Καζάνης, 

ο τρόμος της Γενιτσαριάς και των Ρωμιών το θάρρος 

μέ διαλεμένα άφοβα ἔνδεκα παλληκάρια 

πού δέν ἐλογαριάζανε γιά τίποτα τό χάρο......"

(Απόσπασμα από ποίημα του περίφημουποιητή των απελευθερωτικών αγώνων του λαού της ανατολικής Κρήτης από την Τουρκική κατοχή Μιχάλη Διαλλινά ή Διαλυνομιχάλη.)      

 

      Η Αλόιδα περιοχή του Μέσα Λασιθίου, σε υψόμετρο 1.140 μέτρων, έξη χιλιόμετρα ανατολικά του και μεταξύ του οικισμού αυτού και της Κριτσάς και καλύβει μια ευρύτερη περιοχή επιμέρους τοπωνυμιών.

Το όνομα Αλόιδα και Αλόιδες, σύμφωνα με τις σημαντικότερες εκδοχές  προέρχεται από:

α) Από την αλόιζα, θάμνο ύψους 1-1,5 μέτρων. Στο υπό έκδοση βιβλίο του Γεωργίου Μπίμπα με τίτλο «ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΣΤΟ ΛΑΣΙΘΙ» η αλόιζα είναι πολυετές αρωματικό φυτό, ημιφυλλοβόλο με λευκά ή ροζ ανθάκια.  Χρησιμοποιείται ως αφέψημα με χαλαρωτικές ιδιότητες και συναντάται σε ημιορεινές και ορεινές περιοχές. Ο μοναχός Αέτιος το αναφέρει στο «Γεωπονικό» ως φαρμακευτικό φυτό. Το 1920 σύμφωνα με την μαρτυρία της μητέρας του Γεωργίου Μπίμπα η αλόιζα φυόταν στην Αλόιδα της Δίκτης περί το 1920 και ίσως να υπάρχει ακόμη και πιθανολογεί πως η ονομασία Αλόιδα προέρχεται από το φυτό αυτό.        

β) Από τους Αλωάδες, γίγαντες δίδυμους αδελφούς τον Ώτο και τον Εφιάλτη. Ο Όμηρος στην Οδύσσεια (λ 305-319) τους αναφέρει ως γιούς του Ποσειδώνα και της Ιφιμεδείας, ενώ στην Ιλιάδα (ραψωδία Ε, στίχος 385) ως γιούς του Αλωέα, από τον οποίο και ονομάστηκαν Αλωάδες και της Ιφιμεδείας. Ως γιους Αλωέα και της  Ιφιμεδείας αναφέρονται και από τον Λατίνο συγγραφέα Υγίνο που έζησε από το 64 π.Χ μέχρι το 17 μ.Χ.

γ) Από τις Αλοδιάδες, μυθικές νύμφες που κατοικούσαν στο λεγόμενο Παρθένο Δάσος των Αλοϊδών.

δ)  Από τον Αλοΐζο. Απαντάται ως επώνυμο στη Κρήτη και προέρχεται από το βενετικό όνομα Aloiso, που αναφέρεται σε βενετικά έγγραφα του 1560 και του 1581.

 

       Λόγω της στρατηγικής της θέσης αποτελούσε ιδανικό μέρος για την ανάπτυξη του αντάρτικου κινήματος, τουλάχιστο στις περιόδους της Βενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας καθώς και στη Γερμανική κατοχή. Το πλεονέκτημα της Αλόιδας στο τομέα αυτό βασίζονταν στο κομβικό μέρος της, αποτελούσε τον συνδετικό κρίκο του βόρειου και ανατολικού Μεραμβέλλου και του Οροπέδιου Λασιθίου και κατ’ επέκταση των επαρχιών Ιεράπετρας, Πεδιάδας και Βιάννου. Ακόμη ήταν απομακρυσμένη από οικισμούς και η πρόσβαση προς αυτήν ομαλή τόσο από το Οροπέδιο Λασιθίου όσο και από το ανατολικό και βόρειο Μεραμβέλλο. Στην περιοχή αναπτύσσονταν πολλές κτηνοτροφικές μονάδες και οι βοσκοί μας πάντα συμπαραστέκονταν στους αντάρτες σε κάθε περίοδο της ιστορίας.     

Για τους παραπάνω λόγους επιλέγηκε από τον Μανόλη Καζάνη, πριν της επανάσταση του 1821, ως ο τόπος συνάντησης με τους συντρόφους του και ως ορμητήριο των για να τιμωρήσουν Τούρκους και γενίτσαρους και να περιορίζουν τις αυθαιρεσίες τους. Την παρουσία και δράση του Καζάνη διέσωσε η στοματική παράδοση και καταγράφτηκε πεζά και ποιητικά από τον Μιχάλη Γ. Διαλινά (Διαλινομιχάλη), που περιόδευε από το 1875 τις περιοχές και συγκέντρωνε και κατέγραφε τα ιστορικά γεγονότα. 

Για την τρίτη πράξη του θεατρικού δράματος του με τίτλο “Ελένη η Καινουριοχωρίτισσα” ο Διαλινομιχάλης γύρω στα 1880 έγραψε: 

 “Ἡ σκηνή παριστᾶ  ὄρος ὑψηλόν τήν Ἀλόιδα είς ἥν εὑρίσκεται ὁ Καπετάν Καζάνης μέ ἔνδεκα διαλεγμένα παλληκάρια, ἐν οίς καί ὁ ….. Τρώγουν πίνουν χορεύουν διασκεδάζουν, παίζοντες λύραν Κρητικιά, τραγουδοῦν διάφορα δίστιχα Κρητικά ὁμοιάζοντα μέ  κλέφτικα τραγούδια…….”  Ακόμη η δεύτερη πράξη του θεατρικού του δράματος “Αι τελευταίαι ημέραι τοῦ Καπετάν Καζάνη” του Διαλλινομιχάλη διαδραματίζεται στην Αλόιδα.  

      Στο δρόμο προς την Αλόιδα υπάρχει σήμερα το καθολικό της Μονής των Αγίων Αποστόλων, Πέτρου και Παύλου και στην καρδιά της Αλόιδας δίπλα από μεγάλη πηγή βρίσκεται ο ναός σε ρυθμό βασιλικής αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή, αποκαλούμενος Άγιος Ιωάννης ο Αλοϊδιώτης. Τόσο η Μονή των Αγίων Αποστόλων όσο και ο Ναός του Αγίου Ιωάννη συνέβαλαν καθοριστικά στους αγώνες για απελευθέρωση επί Τουρκοκρατίας και στη Γερμανική κατοχή. Συνεχής υπήρξε η βοήθεια της Μονής των Αγίων Αποστόλων στην ομάδα του Μανόλη Καζάνη, στην οποία είχε προστεθεί και η θρυλική Ροδάνθη, όταν κατέσφαξε τον Αγά του νομού Λασιθίου στο Χουμεργιάκο. Στην δεκαήμερη τιτανομαχία του Λασιθίου τον Μάιο του 1867 στους δύο ναούς γινόταν υποδοχή και περίθαλψη τραυματιών, από τους λιγοστούς γιατρούς αλλά και από τους πρακτικούς με τις πρακτικές νοσοκόμες. 

 

 Το καθολικό της Μονής των Αγίων Αποστόλων, έργο Γεωργίου Παναγιωτάκη 

Στην Μονή των Αγίων Αποστόλων μεταφέρθηκαν δύο φορές οι μοναχοί της Μονής Κρουσταλλένιας, το 1823 όταν κάηκε η Μονή στις 23 του Γενάρη του 1823 από τους Τούρκους και το 1867 όταν παραδόθηκε και πάλι στις φλόγες και η μονή τους καταστράφηκε από τους Τούρκους και Αιγύπτιους και παρέμεναν σ’ αυτήν για μερικά χρόνια κάθε φορά μέχρι την αποκατάσταση των καταστροφών στην Κρουσταλλένια.  

Το 1830 όταν ο Καζάνης με ένδεκα συντρόφους του είχε αναχωρήσει από τη Κρήτη και πριν η νήσος παραδοθεί στους Αιγύπτιους οι Τούρκοι κατεδάφισαν το μεγαλύτερο μέρος του καθολικού της Μονής των Αγίων Αποστόλων και κρέμασαν τους μοναχούς στις μουριές του προαύλιου χώρου της Μονής.  Η εκκλησία σύμφωνα με ανάγλυφη επιγραφή στο ανακουφιστικό τόξο πάνω από την πόρτα της  εισόδου από την οποία προκύπτει επισκευή του ναού τον επόμενο χρόνο της καταστροφής του. Η ανάγνωση της επιγραφής έγινε από τον πρώην διευθυντή του Επιγραφικού Μουσείου Αθηνών καθηγητή Χαράλαμπο Κριτζά.

Ο εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή στην Αλόιδα πιθανολογείται από τον Χαράλαμπο Κριτζά πως οικοδομήθηκε το 1856, σύμφωνα με μια δυσανάγνωστη χρονολογία που είναι χαραγμένη πάνω από την πόρτα.

       Για να τιμηθούν οι χαΐνηδες της Τουρκοκρατίας και διωκόμενοι επαναστάτες επί Βενετοκρατίας πολίτες συγκρότησαν το 2016 Πανλασθιώτικη Επιτροπή που έστησε το «Μνημείο για τον Επώνυμο και Ανώνυμο Χαΐνη και αποτελεί το μοναδικό μνημείο σε ολόκληρη τη χώρα αφιερωμένο στους αντάρτες των μεγάλων περιόδων της υποδούλωσης της χώρας μας από Βενετούς, Άραβες και Τούρκους.Το μνημείο παριστάνει χαΐνηδες να εξορμούν σε αποστολή με οδηγό τον Καζάνη και τους ακολουθεί και η Ροδάνθη με ανδρική φορεσιά. Φιλοτεχνήθηκε από τον φίλο της Κρήτης Nigel Ratcliffe Springall

           Στη Γερμανική κατοχή πολλοί αντάρτες παρέμεναν στην Αλόιδα και από εκεί εξορμούσαν, όπως και Άγγλοι και άλλων εθνικοτήτων αξιωματικοί. Στην Αλόιδα σε μικρή σπηλιά φυλάσσονταν ο ένας από τους δυο ασυρμάτους που λειτουργούσαν στην Κρήτη. Δίπλα από την Αλόιδα, στο Οροπέδιο του Καθαρού, έπεσε με αλεξίπτωτο στις 4 Φεβρουαρίου, την νύχτα ο επικεφαλής της απαγωγής του Στρατηγού Κράιπε, ο Άγγλος Ταγματάρχης Λη Φέρμορ, γνωστός ως «Φιλεντέμ». Οι αντιστασιακοί Φραγκιός Μαράκης και Κίμωνας  Ζωγραφάκης, που για τον σκοπό αυτό είχαν έρθει στην Αλόιδα και ο Φέρμορ οδηγήθηκαν στο χώρο που φυλάσσονταν ο ασύρματος και ο υπεύθυνος του ο Άγγλος Ταγματάρχης Άλεξ Ρέντελ ή «Αλέξης» με τον ασύρματο επικοινώνησε με το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής, ανακοινώνοντας την άφιξη του Φέρμορ. 

Την μάντρα του Μανόλη Μπρόκου στην Αλόιδα είχαν σαν ορμητήριο οι τρείς Άγγλοι σαμποτέρ και ο Γιάννης Μπρόκος, γιός του Μανόλη που στις 23-24 Ιουλίου 1944 ανατίναξαν τις αποθήκες των καυσίμων των Γερμανών στο Δράσι.  

 

 Η μάντρα του Μανόλη Μπρόκου λαξευμένη σε βράχο

     

       Δύο αρχαιολογικοί χώροι της ιστερομινωικής περιόδου αναπτύχθηκαν στη περιοχή της Αλόιδας, ο ένας μάλιστα καταλαμβάνει πολύ μεγάλη έκταση με τοιχώματα κτισμάτων που ξεπερνούν τα δύο μέτρα.

       Από τις πηγές της Αλόιδας υδρεύτηκε πριν εβδομήντα χρόνια ο οικισμός του Μέσα Λασιθίου αλλά και ο Άγιος Νικόλαος.

       Η στοματική παράδοση διατήρησε την πληροφορία πως στην Αλόιδα δίπλα από τον Άγιο Ιωάννη και την πηγή καλλιεργήθηκαν πρώτη φορά οι πατάτες στο Λασίθι.

       Από την Αλόιδα περνά ο δρόμος που συνδέει το Οροπέδιο Λασιθίου με τον Άγιο Νικόλαο. Όταν έγινε  στα 1902 πρωτεύουσα του νομού ο λειτουργικός ρόλος του δρόμου αναβαθμίστηκε και η κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας ενέκρινε το ποσό 10.000 δραχμών για την ανακατασκευή του δρόμου, ποσό τεράστιο για τα δεδομένα της εποχής.  

 

Μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου του Κρούστα σε τιμητική εκδήλωση στο μνημείο της Αλόιδας

 

 Ο Άλεξ Ρέντε, δεύτερος από δεξιά μετά την απελευθέρωση επέστρεψε στην Αλόιδα για να συναντήσει τους βοσκούς που του συμπαραστάθηκαν  

 

Η Αλόιδα τόπος κινητοποιήσεων και στον 21^ο αιώνα