Επιστρέφεται ως απαράδεκτος - Μια άγνωστη πτυχή της πολυτάραχης ζωής του Στέργιου Σπανάκη

  Επιστρέφεται ως απαράδεκτος 

    Μια άγνωστη πτυχή της πολυτάραχης ζωής του Στέργιου Σπανάκη

 

Του Φρίξου Κουμαρτζή

                Μια προσφιλής πρακτική των πνευματικών ανθρώπων υπήρξε η επιστολική επικοινωνία. Ειδικά οι ερευνητές κάθε είδους, για νέες τους αποκαλύψεις αισθάνονταν την ανάγκη να μοιραστούν την ικανοποίηση που προσδίδει κάθε αποτέλεσμα της έρευνας τους. Ενημέρωναν ακόμη με επιστολές τους και φορείς που οι σκοποί τους προσιδίαζαν με το θέμα.

Την αποστολή επιστολών εφάρμοζε και ο Στέργιος Σπανάκης. Υπήρξαν όμως και φορείς, αποδέκτες επιστολών του, που αμφισβήτησαν τις απόψεις του και εκδήλωσαν την διαφωνία τους με τρόπο επιτιμητικό, απαξιωτικό, προς τον μεγάλο ιστοριοδίφη. Επιστημονικοί μάλιστα φορείς που του επέστρεψαν διψήφιο αριθμό επιστολών με την ένδειξη πάνω στα φάκελα «Επιστέφεται ως απαράδεκτος».

Η στάση των φορέων θα μπορούσε να αιτιολογηθεί από την δογματική θεώρηση κάποιων ιστορικών γεγονότων, που επικρατούσε τότε μια και δεν γινόταν εύκολα αποδεκτές αναθεωρήσεις επίσημων θέσεων, ειδικά αν αναφέρονταν και σε σχολικά βιβλία. Όμως ο Στέργιος Σπανάκης τεκμηρίωνε τις  απόψεις του που ήταν αποτέλεσμα πολύχρονων ερευνών και διασταυρώσεων του. Είχε προηγηθεί η απόλυση του από θέση του Εφόρου της Βικελαίας Βιβλιοθήκης και αργότερα από το Διοικητικό Συμβούλιο της Εταιρείας Κρητικών Ιστορικών Μελετών, με το ψήφισμα του Υπουργείου Εσωτερικών «Περί εξυγιάνσεως των δημοσίων υπηρεσιών», θύμα και αυτός των παθών της ταραχώδους πολεμικής και μεταπολεμικής περιόδου. Για τους εκπροσώπους κάποιων φορέων ο Στέργιος Σπανάκης ήταν τότε ο διωκόμενος για τις ιδεολογικές του αντιλήψεις και έπρεπε με το πρόσχημα της δήθεν αμφισβήτησης των ερευνητικών του αποτελεσμάτων, που περιέχονταν στις επιστολές του, να συμπορευτούν με τους διώχτες του και να γίνουν περισσότερο αρεστοί σε αυτούς. Η κάθε επιστολή που του επέστρεφαν ήταν μια στάλα φαρμάκι που τον πότιζαν. Θα μου μείνει αξέχαστη η έντονα διαγραφόμενη πικρία στο πρόσωπο του όταν στα ενενήντα του μου έδειξε τους φακέλους των επιστρεφόμενων επιστολών, που διατηρούσε σε συρτάρι της βιβλιοθήκης του. 

 Ακολούθησε, έστω καθυστερημένα, η καθολική αναγνώριση του πλούσιου έργου του. Οι ίδιοι φορείς που του επέστρεψαν τις επιστολές και με άλλες διοικήσεις πια τον τίμησαν. Θα μπορούσε στα πλαίσια της λήθης, να αποσιωπηθεί η αναφορά σε αυτή την άγνωστη πτυχή της οδύσσεια του, όπως αποκάλεσε τη πολύπαθη πορείας της ζωής του. Όμως τα γεγονότα πρέπει να καταγράφονται. Για να διδάσκουν. Χωρίς όμως την αναφορά στις επωνυμίες των φορέων που τον πρόσβαλαν, που τον πίκραναν.

Ο Στέργιος Σπανάκης αντιμετώπισε και αυτές τις δοκιμασίες με ψυχραιμία και με το χαρακτηριστικό θάρρος που τον διέκρινε, που ποτέ δεν τον εγκατέλειπε. Ήταν το θάρρος με το οποίο αντιμετώπισε το θάνατο του πατέρα του, όταν ήταν μόλις δέκα χρονών, για να αναγκαστεί στα δεκατρία του για βιοποριστικούς λόγους να εγκαταλείψει για πέντε χρόνια το σχολείο του και να ασχοληθεί με βαριές αγροτικές εργασίες. Δεν λύγισε ούτε όταν το 1941 οι Γερμανοί του επίταξαν  το σπίτι στη συνοικία του Πόρου Ηρακλείου, για να στήσουν πάνω του προβολείς και διόπτρες παρακολούθησης του αεροδρομίου. Οι Γερμανοί εγκαταλείποντας το Ηράκλειο το ανατίναξαν. Ανάμικτα τα αισθήματα του όταν το αντίκρισε. Με πίκρα για την απώλεια της οικογενειακής του κατοικίας αλλά και βαθιά ικανοποίηση και ενθουσιασμός που θα εισέρχονταν ελεύθερος μέσα, έστω και στα χαλάσματα του. Με υπομονή και επιμονή το ξανάκτισε, φύτεψε στην αυλή του και δυο φοίνικες, που ψήλωσαν αρκετά όσο και το έργο του.

 

 Δεν λύγισε όταν κρυβόταν για να αποφύγει την σύλληψη του από τους Γερμανούς, λόγων της συμμετοχής του στην Εθνική Αντίσταση.

Τον λύπησε πολύ η άρνηση της Αρχιεπισκοπής Κρήτης να εκδώσει το έργο του Giuseppe Gerola «ΒΕΝΕΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ)»,  που ο ίδιος είχε μεταφράσει και επιμεληθεί της έκδοσης του, αλλά δεν τον απογοήτευσε και μετά από πενήντα πέντε χρόνια ευτύχησε, ένα χρόνο πριν φύγει από την ζωή, να το αντικρύσει εκτυπωμένο, όχι όμως από την Αρχιεπισκοπή.   

Με το γνωστό του θάρρος και ψυχραιμία πέρασε επτά φορές το κατώφλι των χειρουργικών θαλάμων και παρά τις ασθένειας που τον καταπονούσαν και τις ποικίλες αντιξοότητες της ζωής του νίκησε το χρόνο και στα 91 του προσκαλείται στα Χανιά και αναπτύσσει το θέμα «Τα Χανιά στο πέρασμα των αιώνων» όπου καθηλώνει το ακροατήριο του με την πληρότητα του λόγου του.

       Με ευγνωμοσύνη αναπολούμε τον ακούραστο εργάτη της έρευνας, τον αλύγιστο μαχητή της πένας και της ζωής. 

 (Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Η ΤΟΛΜΗ» στις 10 Οκτωβρίου 2004, στη 10^η επέτειο του θανάτου του)

 -  Σκίτσο Ρουσσέτου Παναγιωτάκη

-  Στα 1918 ο Στ. Σπανάκης στα δεκαοχτώ του χρόνια οργώνει το Λασιθιώτικο κάμπο

-  Το απόρρητο έγγραφο της απόλυσης του από το Δ.Σ. της Εταιρείας Κρητικών Ιστορικών Μελετών