Το Φαράγγι της Αγίας Αναστασίας

ΤΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΗΣ

ΑΓΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ

ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ

ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΥΠΟΣΤΕΙ

Μετατράπηκε σε χωματερή από λατομική εταιρεία & χώρος διοχέτευσης οικιακών λυμάτων

Του Φρίξου Κουμαρτζή

Το Φαράγγι της Αγίας Αναστασίας πήρε το όνομα του από τον σπηλαιώδη ναό της Αγίας Αναστασίας, που βρίσκεται στην ανατολική όχθη του του χειμμάρρου, κοντά στον οικισμό του Καινούργιου Χωριού, σε υψόμετρο 160 μέτρων. Ο χείμαρρος καταλήγει στις Γούρνες και ονομάζεται Γουρνιώτης Ποταμός. Με την ίδια ονομασία Gyrnes Torrente (Γουρνιώτης Ποταμός) αναφέρεται από τον περίφημο Ενετό χαρτογράφο και στρατιωτικό μηχανικό σε γκραβούρα του που φέρει τον τίτλο Passo di Caccon Oros (Το πέρασμα του Κακού Όρους) με χρονολογία 1618. Ο Βασιλικάτα στη γκραβούρα του στην εκβολή του ποταμού σχεδίασε μερικά μικρά ιστιοφόρα, μια ένδειξη για ύπαρξη το 1618 λιμένα στη περιοχή. Ο χείμαρρος λεγόταν και Χουρμαλής, από χουρμαδιές (βαγιές) που παλαιότερα φύονταν στις όχθες του.

Η λεκάνη απορροής του Γουρνιώτη ποταμού ή Χουρμαλή

Δύο κύριοι χείμαρροι ο ανατολικός με λεκάνη απορροής τους οικισμούς Γαλίφα, Σκοτεινό, Χαρασό και Σμάρι, και ο δυτικός με λεκάνη απορροής τους οικισμούς Ανώπολη, Επάνω Βάθεια, Γάλιπε, Σταμνοί, Επισκοπή, Σκόπελα, Σγουροκεφάλι και την Μονή Αγκαράθου, συναντώνται λίγο μετά την Ανώπολη. Στην κοίτη του ποταμού ανέβλυζαν δύο πηγές, η Κρυγιά Βρύση και ο Κόλυμπος, από τις οποίες ξεδιψούσαν οι περαστικοί, τα πτηνά και τα άγρια και ήμερα ζώα που γυρόφερναν στο ποτάμι.

Στα πλευρικά τοιχώματα του φαραγγιού συναντώνται πολλά σημεία με πλήθος απολιθωματοφόρων πετρωμάτων, οστράκων παλαιοντολογικής περιόδου.

Ο σπηλαιώδης ναός της Αγίας Αναστασίας

Δεν έχει εξακριβωθεί η χρονολογία που κτίστηκε η εκκλησία στην πρόσοψη του σπηλαίου, που την περιτριγυρίζουν επιβλητικοί βράχοι και πάνω σε ένα από αυτούς το 1960 κτίστηκε το καμπαναριό της. Στη γερμανική κατοχή εύρισκαν στην εκκλησία καταφύγιο κάτοικοι της περιοχής και ακούγεται πως η επιλογή του ονόματος της συνδέεται με την λαχτάρα για ανάσταση και λευτεριά από την τουρκική κατοχή. Ο προαύλειος χώρος της έχει κατάλληλα διαμορφωθεί για να υποδέχεται κάθε μορφής εκδηλώσεις και να προσφέρει αναψυχή.

Το Φαράγγι της Αγίας Αναστασίας χαρακτηρίζεται ως σημαντικός βιότοπος ενδημικών ειδών και χώρος διαβίωσης του μαυροπετρίτη, του μεταναστευτικού γερακιού με την επίσημη ονομασία falco eleonorae, που στην Κρήτη είναι γνωστό ως θαλασσογέρακο. Εμφανίζεται κάθε χρόνο στα μέσα Μαρτίου έως αρχές Απριλίου, προερχόμενο κυρίως από την Μαδαγασκάρη, φωλιάζει και επιστρέφει στις θερμότερες χώρες στα τέλη Οκτωβρίου.

Το θαλασσογέρακο, ο μαυροπετρίτης που φωλιάζει και στο Φαράγγι της Αγίας Αναστασίας

Συστάδες θάμνων κατακλύζουν το φαράγγι στους οποίους κυριαρχούν οι πικροδάφνες, που για μεγάλο χρονικό διάστημα στολίζουν με τα ροζοκόκκινα άνθη τους το φαράγγι σε όλη του την διαδρομή. Μπελαντόνες, ασκελοτούρες, ασφεντυλιές, ατσουμαλίες, αρτήκοι, καμπανούλες και πλήθος άλλων φυτών. Το νερό μεταφέρει τους σπόρους και απαντώνται όλα τα φυτά που ευδοκιμούν σε μεσαία και χαμηλά υψόμετρα

Ανθισμένα φυτά στις κοιλότητες των πετρωμάτων προσδίδουν μια ιδιαίτερη αισθητική στους επισκέπτες

Σε χαμηλότερα υψόμετρα τα πολλά πλατάνια προσφέρουν σκιά στους οδοιπόρους, αλλά συναντώνται και κυπαρίσσια, αγριελιές, σκίνοι, αγριαχλαδιές… Στις σχισμές και σε μικρες τρύπες των κάθετων βράχων του φαραγγιού καταφέρνουν με αξιοθαύμαστο τρόπο και αναπτύσσονται φυτά με εντυπωσιακά άνθη, στα οποία κυριαρχούν οι πικροδάφβες.

Η βατότητα του φαραγγιού είναι ομαλή και για παιδιά, με βοήθεια σε κάποια σημεία από τους συνοδούς τους και η διαδρομή του ολοκληρώνεται σε λιγότερες από τρεις ώρες.

Τεμαχισμένοι σταλακτίτες από την ανατίναξη του ιστορικού σπηλαίου της Ανώπολης

Το φαράγγι προσεγγίζει το Σπήλαιο της Ανώπολης ή Σπήλαιο του Νικηφόρου, από τον ιδιοκτήτη του από το 1674 ηγούμενο της μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Το Σπήλαιο της Ανώπολης με τα σπήλαια του Μελιδονίου, της Μιλάτου και της Κρυονερίδας αποτελούν ιστορικά σπήλαια μέσα στα οποία βρήκαν τραγικό θάνατο άμαχοι από τους Τούρκους κατακτητές.

Δυστυχώς οι υπηρεσίες ενέκριναν την λειτουργία λατομείου στον χώρο του ιστορικού σπηλαίου με τον εντυπωσιακό σταλακτικό διάκοσμο και ανατινάχτηκε σε δύο φάσεις από δύο εταιρείες και καταστράφηκε και η μινωική κατοικία μέσα στο σπήλαιο, την οποία αναφέρει ο Γάλλος αρχαιολόγος Πολ Φορ.

Η Κρυγιά Βρύση καταπλακωμένη από τα φερτά υλικά του λατομείου δεν αναβλύζει πια το δροσερό νερό της, από το οποίο απόκτησε το όνομα της

Οι εταιρείες χωρίς ίχνος περιβαλλοντικής συνείδησης κατέκλυσαν το φαράγγι με χιλιάδες κυβικά βιομηχανικά απόβλητα, από τα οποία καταπλακώθηκαν οι δύο πηγές του φαραγγιού και σταμάτησαν να αναβλύζουν. Πριν δέκα χρόνια περίπου κάτοικοι της περιοχής προσέγγισαν την πηγή Κρύα Βρύση με μικρό σκαπτικό μηχάνημα αφαίρεσαν τα φερτά υλικά του λατομείου σε βάθος σχεδόν δύο μέτρων, το νερό εμφανίστηκε αλλά δεν ανυψώνονταν και με το την πρώτη ροή του χειμάρρου ο λάκκος γέμισε από τα διπλανά φερτά υλικά.

Απολιθωματοφόρα πετρώματα οστράκων παλαιοντολογικής περιόδου. Πολλά όμως όστρακα σκεπάστηκαν από υλικά του λατομείου

Για σαράντα χρόνια οι λατομικές εταιρείες έριξαν από το λατομείο τριψήφιο αριθμό ελαστικών τεραστίων διαστάσεων στην κοίτη του χειμάρρου, που όσα δεν έφθασαν, ειδικά μετά την πλημμύρα του 2020 μέχρι και τη θάλασσα παραμένων θαμμένα ή μισοθαμμένα στην κοίτη του χειμάρρου. Δεν είχαν ούτε στοιχειώδη συναίσθηση των κινδύνων από την πτώση ελαστικών μεγάλου βάρους και από πολύ ψηλά σε περαστικούς αλλά και σε ζώα και των καταστροφών σε δέντρα και θάμνους.Το 2012 μετά από έγγραφο τεσσάρων τοπικών συλλόγων η Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Κρήτης έδωσε έγγραφη εντολή προς την εταιρεία ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΓΟΥΡΝΩΝ Α.Ε. σε δύο μήνες να καθαρίσει το φαράγγι, αλλά δεν έπραξαν μέχρι σήμερα απολύτως τίποτα, και ζητούν μάλιστα εγκρίσεις για νέα ρυπογόνα δραστηριότητα για την περιοχή και το φαράγγι.

Γιγαντιαίο ελαστικό του λατομείου αναπαύεται στη κοίτη του φαραγγιού μαζί με πολλά άλλα πάνω από είκοσι χρόνια

Πολλές δεκαετίες μέσα στο φαράγγι διοχετεύονταν και τα οικιακά λύματα από τους οικισμούς Σγουροκεφάλι, Επισκοπής, Καινούργιου Χωριού και Ανώπολη, που προξένησαν αντιδράσεις και καταγγελίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από περιπατητικούς και τοπικούς συλλόγους. Σήμερα το φαράγγι δέχεται λύματα μόνο από το Καινούργιο Χωριό, πιστεύουμε όχι για πολύ ακόμη.

Εκπαιδευτική εκδρομή στο Φαράγγι της Αγίας Αναστασίας. Μάθημα τα απολιθωματοφόρα πετρώματα

Κατηφορίζοντας συναντώνται και από τις δύο πλευρές του μικρά σπήλαια. Τα σημαντικότερα είναι ο Χωστόσπηλιος και του Κιρλή ο Σπήλιος, όνομα που πήρε από ιδιοκτήτη του. Στα σπήλαια κατέφευγαν άνθρωποι πουλιά κι αγρίμια αλλά και κάτοικοι των Γουρνών στον σφοδρό βομβαρδισμό της 20^ης Μαΐου του 1941, από τα γερμανικά αεροπλάνα.

Μέλη του Περιπατητικού Συλλόγου Ηρακλείου αναγκάζονται να χρησιμοποιήσουν μάσκες για να περάσουν τις λίμνες από τα λύματα μέσα στο φαράγγι

Το Φαράγγι της Αγίας Αναστασίας είναι ένα παραμελημένο φαράγγι. Ποτέ δεν υποβλήθηκε μελέτη για παρεμβάσεις, για διαμόρφωση συνθηκών καλύτερης και ασφαλέστερης βατότητας του, με αποτέλεσμα να μην ενταχθεί σε κανένα πρόγραμμα χρηματοδότησης με εθνικά και κοινοτικά κονδύλια και δεν προβλήθηκε και δεν ενισχύθηκε η επισκεψιμότητα του, όπως έγινε με το κοντινό φαράγγι του Καρτερού.

Απόβλητα στην επιφάνεια του φαραγγιού από το λατομείο και από διπλανή βιομηχανική μονάδα συγγενών συμφερόντων

Οι εκδρομικοί σύλλογοι της ανατολικής Κρήτης το ενέτασσαν κάθε χρόνο στα προγράμματα τους, παρά την δυσοσμία από τα οικειακά λύματα, που την αντιμετώπιζαν τώρα και δεκαετίες με χρήση μασκών, όπως διαπιστώνεται και από φωτογραφίες που έχουν αναρτηθεί πριν αρκετά χρόνια στο διαδίκτυο.

Απολιθώματα οστράκων σε πλευρικό τοίχωμα του φαραγγιού

Έχει υποστεί τις περισσότερες ίσως καταστροφές από οποιοδήποτε άλλο φαράγγι της Κρήτης και δικαιολογεί απόλυτα τις αντιδράσεις κατοίκων, επαγγελματιών και τοπικών φορέων για την μεθόδευση μιας νέας επένδυσης στον ίδιο χώρο και από την ίδια εταιρεία που ευθύνεται για τις περισσότερες καταστροφές στο φαράγγι και αυτή ασφαλώς θα πρέπει να επιβαρυνθεί και το κόστος της αφαίρεσης των υλικών και σκουπιδιών της. Το πρόβλημα είναι γνωστό στην Περιφέρεια και στην δημοτική αρχή, αν δεν πάρουν πρωτοβουλία τότε οι τοπικοί σύλλογοι θα θέσουν και πάλι το θέμα προς κάθε κατεύθυνση.

Φωτογραφίες: Βασίλης Δρόσος, Κωστής Παπαχρήστου, Περιπατητικός Σύλλογος Ηρακλείου, Πολιτιστικός Σύλλογος Καινούργιου Χωριού, Βασιλική Αλεξάκη, Χριστόφορος Χειλαδάκης, Φρίξος Κουμαρτζής και από διαδίκτυο.