Μιχάλη Κασσωτάκη - Ταξίδι ζωής μύθοι και πραγματικότητες

                                       ΤΑΞΙΔΙ  ΖΩΗΣ

                              ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ

         Η Δ΄ποιητική συλλογή του ακαταπόνητου Μιχάλη Κασσωτάκη

                      

       Όταν κρατήσουμε στα χέρια μας μια ποιητική συλλογή συνήθως προσπερνούμε τους προλόγους και άλλα εισαγωγικά σημειώματα και περιοριζόμαστε στην ανάγνωση των ποιημάτων που ακολουθούν. Πολλές φορές αυτή η πρακτική αποτελεί σοβαρή παράβλεψη γιατί και οι πρόλογοι αρκετές φορές είναι το ίδιο σημαντικοί με τα ποιήματα, όπως συμβαίνει σε όλες τις ποιητικές συλλογές του ακαταπόνητου πανεπιστημιακού δασκάλου κ. Μιχάλη Κασσωτάκη.

Η ποιητική του συλλογή φέρει τον τίτλο «Ταξίδι ζωής : Μύθοι και πραγματικότητες» με την αφιέρωση του «Σ΄ αυτήν που μου λείπει πολύ», προφανώς στην αγαπημένη του σύζυγο. Παρουσιάζουμε παρακάτω το εισαγωγικό μέρος της Δ΄ ποιητικής του συλλογής που τιτλοφορείται «Αντί προλόγου», όπου ο κ. Κασσωτάκης καταθέτει πρόσθετους στοχασμούς, παρουσιάζοντας  μέρος των κοινωνικών ανησυχιών και αναζητήσεων του  και παραθέτουμε και δυο ποιήματα από τις εξαίρετες ποιητικές συνθέσεις της συλλογής του

                                     Αντί  προλόγου

 

      Η ΕΥΝΟΪΚΗ ΑΠΟΔΟΧΗ από το αναγνωστικό κοινό των προηγούμενων τριών ποιητικών συλλογών μου οι οποίες δημοσιεύθηκαν από τον εκδοτικό οίκο Γρηγόρη σε ενιαίο τόμο με τον τίτλο «Στοχασμοί, όνειρα, αναζητήσεις»   αποτέλεσε το σημαντικότερο κίνητρο που με ώθησε να δημοσιεύσω την παρούσα τέταρτη συλλογή μου, η οποία τιτλοφορείται «Ταξίδι ζωής: μύθοι και πραγματικότητες». Στη συλλογή αυτή περιέχονται εικοσιένα ποιήματα τα οποία γράφτηκαν τα τρία τελευταία χρόνια (2019-2022) υπό την επίδραση των στοχασμών που γεννούσε η αναπόληση της μέχρι τότε επίγειας διαδρομής μου. 

     Όπως έχω αναφέρει και στο πρόλογο της πρώτης ποιητικής μου συλλογής, κατά την διάρκεια του ταξιδιού της ζωής μου απέκτησα πλούσια εμπειρία σχετική με ποικίλα ζητήματα. Αντιμετώπισα πολλές και διαφορετικές «πραγματικότητες», θετικές και αρνητικές. Βίωσα καταστάσεις που με δίδαξαν πολλά. Δοκίμασα πολυάριθμες εκούσιες και ακούσιες αναμορφώσεις των ονείρων μου και ποικίλες αναπροσαρμογές των επιδιώξεων και των οραμάτων μου. Επηρεάστηκα συχνά από απρόβλεπτες τυχαίες συμπτώσεις που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη πορεία μου. Έζησα επιτυχίες αλλά και αγωνίες και αρκετές ματαιώσεις. Η αναπόληση όλων αυτών εντάθηκε τα τελευταία χρόνια.

     Παράλληλα, συνειδητοποιούσα πιο έντονα το μήκος του δρόμου που πρέπει  ακόμη να διανύσω, να ολοκληρώσω το ταξίδι μου, είναι μεγάλο. Για το λόγο αυτό άρχισα να έχω αμφιβολίες ως προς το αν θα κατορθώσω να φτάσω στο τέλος του, έχοντας επιτύχει όλους τους στόχους μου. Ο κακοτράχαλος ανήφορος, που διάλεξα να ακολουθήσω, για να κάμω πράξη τα οράματα, δυσκολεύει όλο και περισσότερο τον βηματισμό μου προς τα εμπρός, μεγαλώνοντας τους ενδοιασμούς μου για την επίτευξη τους.

     Παρά τις δυσκολίες και τις αμφιβολίες αυτές, συνέχισα και κατά το παραπάνω χρονικό διάστημα να προβληματίζομαι για τη ζωή και τον θάνατο, για την αγάπη και τον έρωτα για την αποστολή του ανθρώπου, για την ελευθερία της βούλησής του και για την ευθύνη του, όσον αφορά τις αποφάσεις και τις πράξεις του. Δεν έπαυσα ούτε στιγμή να αποζητώ την ευτυχία που δεν στηρίζεται στη συσσώρευση υλικών αγαθών,  αλλά στην επίτευξη αρμονίας του εξωτερικού και εσωτερικού μας κόσμου, όπως την εννοούσε ο Σωκράτης.

     Με άλλα λόγια, οι προβληματισμοί που είχα διατυπώσει στα παλαιότερα ποιήματά μου, εξακολούθησαν να με βασανίζουν τα τελευταία χρόνια. Αυτούς εκφράζω στην παρούσα συλλογή. Πρόσθεσα, όμως, μερικές νέες πτυχές τους και, σε ορισμένες περιπτώσεις, χρησιμοποίησα, για την έκφραση τους νέους συμβολισμούς, αξιοποιώντας για τον σκοπό αυτό στοιχεία μύθων.

     Φορτωμένος με πλούτο γνώσεων, εμπειριών και συναισθημάτων, ένιωθα τα τελευταία χρόνια να ενισχύεται μέσα μου η επιθυμία του απολογισμού της πορείας μου πιο έντονα απ΄ ό,τι στο παρελθόν.  Υπό την επίδρασή της, διερωτήθηκα συχνά αν καθόρισα σωστά τους στόχους της επίγειας διαδρομής μου, τις Ιθάκες, όπως συμβολικά τους αποκαλώ σε σχετικό ποίημά μου. Με απασχόλησε το ερώτημα: μήπως οι Ιθάκες που θέλησα να κατακτήσω στη ζωή μου ήταν πολλές, με συνέπεια την αδυναμία να τις κάνω όλες «κτήμα» μου στον βαθμό που επιθυμούσα; Σκέφτηκα πολλές φορές μήπως θα ήταν προτιμότερο λίγα ταξίδια μακρινά, όπως προτείνει ο Καβάφης; Αλλά, αν υιοθετούσα αυτή την τακτική, πως θα μπορούσα να καλύψω επιδιώξεις του βίου μου «που πολλές Ιθάκες είναι μπερδεμένες»;   

      Ένα άλλο στοιχείο που διατρέχει την παρούσα συλλογή και την διαφοροποιεί κάπως  από  τις προηγούμενες, είναι η έκφραση της θέλησης να μην καταθέσω τα όπλα, όσο κι αν αισθάνομαι ότι δυσκολεύεται η συνέχεια της πορείας μου, όσο κι αν νιώθω πως στο βάθος του ορίζοντα αχνοφαίνεται το λυκόφως του βίου μου. Θέλω να εξακολουθήσω να αγωνίζομαι και σ τη στερνή φάση της ύπαρξής μου για έναν κόσμο πιο δίκαιο, πιο ανυπόκριτο, πιο ανθρώπινο, όπως τον υπαινίχτηκα και σε προγενέστερα ποιήματα μου. Φιλοδοξώ να μείνω ως το τέλος του ταξιδιού μου γενναίος πολεμιστής που, όσο κι αν κοπιάζει, δεν διαμαρτύρεται για τον αγώνα του, όσο κι αν το κορμί του γέρνει προς τη γη εξαιτίας του φορτίου των εμπειριών, δεν καταθέτει τα όπλα. Επιθυμία μου είναι να εξακολουθήσω να παλεύω για μια καλύτερη κοινωνία. όχι με μέσα φονικά αλλά με τον λόγο μου, με την πένα μου και με τη διδασκαλία μου, με τα ποιήματα μου, με το δικό μου παράδειγμα.

     Παράλληλα, όσο κι αν θέριεψε, ριζωμένο στον νου μου, το δέντρο της γνώσης, δεν έπαψε να με γοητεύει η απόκτηση νέων γνώσεων και εμπειριών. Δεν σταμάτησε να με θέλγει η σαγήνη της γνωριμίας νέων πραγμάτων και καταστάσεων, νέων Σειρήνων, όπως γράφω σε άλλο ποίημα μου, χωρίς όμως, να γίνω σκλάβος καμιάς από αυτές, χωρίς να απεμπολήσω τις αρχές και τις αξίες μου που σηματοδότησαν τη διαδρομή μου. Γι΄ αυτό περνώντας από των Σειρήνων το νησί, ζήτησα, ως άλλος Οδυσσέας, να με κρατήσουν γερά δεμένο στο κατάρτι του καραβιού μου που ακολουθούσε απαρέγκλιτα την προκαθορισμένη πορεία του. Σύμβολο της δέσμευσής μου αυτής και της ηθικής συνέπειας μου αποτέλεσε ο κύκνος με τους μύθους και τις δοξασίες που τον συνοδεύουν. Λειτούργησε παράλληλα , ως  σύμβολο ομορφιάς την οποία θαύμασα πολλές φορές και σε διαφορετικές «πραγματικότητες» της ζωής. Δεν μπόρεσα, όμως, να την ορίσω αντικειμενικά. Το ωραίο βιώνεται, δεν μετριέται με συμβατικά μέτρα και δεν ορίζεται με νοησιαρχικές αφαιρέσεις. Μέσα από το πρίσμα αυτό προσέγγισα στη διάρκεια του βίου μου όλες τις μορφές της τέχνης, περιλαμβανομένης και της ποίησης. Λάτρεψα την ομορφιά της ψυχής, την ανυπόκριτη συμπεριφορά, τη γυμνή αρετή και την αλήθεια, την άδολη αγάπη και την ανυστερόβουλη αφοσίωση, στα στοιχεία που μνημονεύω στα ποιήματα μου.

     Κάνοντας αυτοέλεγχο και αυτοκριτική, συνειδητοποιούσα με το πέρασμα των χρόνων όλο  και περισσότερο πόσο βαθιά επηρέασε το ταξίδι της ζωής μου και το έργο μου η κρητική καταγωγή μου και, ειδικότερα, ο γενέθλιος τόπος μου, το Οροπέδιο Λασιθίου, με την απαράμιλλη φυσική του ομορφιά, τη μακραίωνη ιστορία του, την πλούσια πολιτισμική του παράδοση και τους μύθους με τους οποίους ο τόπος αυτός έχει συνδεθεί.

• 

     Για τον λόγο αυτόν ενέταξα στην παρούσα συλλογή ένα μικρό αφιέρωμα στην Κρήτη και στη μυθολογία της, συμπληρώνοντας έτσι αποσπασματικές αναφορές στη γενέτειρα μου, που υπάρχουν στις παλαιότερες συλλογές μου. Δεν αναπαράγω, όμως. τους μύθους με τους οποίους ασχολήθηκα, έτσι όπως αυτοί είναι ευρύτερα γνωστοί. Ορισμένοι από αυτούς αποτέλεσαν αφετηρία έκφρασης ποικίλων στοχασμών μου. Τους έδωσα νόημα διαφορετικό από εκείνο που έχουν στην κλασική τους εκδοχή. Επιδίωξα να αντιπαραθέσω, μέσω των μύθων, το σήμερα με το χθες, το παρόν και το μέλλον με το παρελθόν. Αντιπαρέβαλα π.χ. τον Λαβύρινθο της Κνωσού με τον Λαβύρινθο των σημερινών μεγαλουπόλεων και με τα αδιέξοδα του σύγχρονου ανθρώπου, που ζει εγκλωβισμένος σ’ αυτές. Ανάλογο παραλληλισμό έκαμα και μεταξύ του Μινώταυρου της Κνωσού και του Μινώταυρου που διαμορφώνει η υπέρμετρη τεχνοκρατία της εποχής μας και οι πιθανές μελλοντικές εξελίξεις. Την αναφορά αυτή έχω την πρόθεση να συμπληρώσω προσεχώς, αν το ταξίδι της ζωής μου κρατήσει ακόμη κάμποσο καιρό. Θέλω να διατυπώσω πιο έντονα τους προβληματισμούς μου και σε αρκετές περιπτώσεις τις ενστάσεις μου για την ανισορροπία που θεωρώ ότι υπάρχει ανάμεσα στην τεχνολογική πρόοδο της ανθρωπότητας και στην προώθηση των ανθρωπιστικών ιδεωδών, ανάμεσα στα τεχνολογικά επιτεύγματα και την ουσιαστική ευδαιμονία και καλλιέργεια του ανθρώπου. Ανακαλύψαμε εξαίρετα μέσα τηλεπικοινωνιών, αδιανόητα σε παλαιότερες εποχές, αλλά έχω την εντύπωση ότι επικοινωνούμε ουσιαστικά όλο και λιγότερο μεταξύ μας και κατανοούμε λιγότερο ο ένας τον άλλο. Φοβάμαι μήπως η επικοινωνία αυτή περιοριστεί ακόμη περισσότερο στο μέλλον. Υποκρινόμαστε περισσότερο, κρύβοντας το πραγματικό μας πρόσωπο κάτω από μάσκες και προσωπεία που ξεγελούν. Σκοτώσαμε την ειλικρίνεια κρύβοντάς την κάτω από «κουκούλες και κελεμπίες», με τις οποίες συμβολίζω την υποκρισία και τις απατηλές προσποιήσεις των ανθρώπων. Ταξιδεύουμε στο διάστημα, αλλά δώσταζουμε να διασχίσουμε το δρομάκι που οδηγεί στο σπίτι του απέναντι γείτονα.

Δημιουργήσαμε όπλα που μπορούν να καταστρέψουν σε ελάχιστο χρόνο τον πλανήτη μας, αλλά αδυνατούμε να εξαλείψουμε τους αόρατους ιούς που μας εξολοθρεύουν κατά χιλιάδες πριν από την ώρα μας. Αναζητούμε μια νέα πραγματικότητα, χωρίς να έχουμε κατανοήσει βαθειά αυτή στην οποίο ζούμε. Κατακλυζόμαστε από αγαθά, απολαμβάνουμε χίλιες δυο ανέσεις, έχουμε «άφθονον άρτον και αμέτρητα θεάματα», αλλά ζούμε με τεράστιο βασανιστικό άγχος, που υποσκάπτει την πραγματική ευδαιμονία, η οποία για τους περισσότερους παραμένει ζητούμενη.

     Ως προς τη μορφή των ποιημάτων μου σημειώνω τα εξής: Εξακολούθησα και στη συγκεκριμένη περίπτωση να συνθέτω ποιήματα, τα οποία έχουν τη μορφή πεζοτράγουδων, με ανισομήκεις, μη ομοιοκατάληκτους στίχους, ο αριθμός των οποίων ποικίλλει από στροφή σε στροφή. Παρόλα αυτά, θεωρώ ότι υπάρχει ρυθμός και αρμονία στα σύντομα κείμενα που ακολουθούν, στοιχείο που τα διαφοροποιεί από τα πεζά μακροσκελή λογοτεχνικά δημιουργήματα. Πίσω από τις γραμμές κάθε ποιήματος, ο προσεκτικός αναγνώστης θα διακρίνει έναν λανθάνοντα λυρισμό, ο οποίος διαπλέκεται με βαθιά συναισθήματα, με την αναζήτηση του ωραίου και του υψηλού και με ποικίλα ενθυμήματα της αλλοτινής μου ζωής.

     Η φύση και τα φαινόμενά της εξακολουθούν να λειτουργούν και στη συλλογή αυτή ως συμβολισμοί των στοχασμών μου, στοιχείο που Χαρακτηρίζει και τις προηγούμενες ποιητικές μου συνθέσεις.

     Για μια ακόμη φορά αναμένω την κριτική του αναγνωστικού κοινού, για να κρίνω σε ποιον βαθμό μπόρεσα να επιτύχω τους στόχους που επιδίωξα και με την παρούσα ποιητική μου προσπάθεια, τους οποίους έχω αναλυτικότερα αναφέρει στην Α΄ ποιητική συλλογή μου.

                                                                                     

                                                                                                         Βριλήσσια, καλοκαίρι του 2022

 

 

 

ΟΒΙΔΙΑΚΕΣ  ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ 

 

Αν ήσουν λουλούδι ανοιξιάτικο,

με ροδοπέταλα δροσάτα στολισμένο

και με γύρη γόνιμη τα σπλάχνα σου γεμάτο,

θα ’θελα να ’μουν μικρό πετούμενο,

που τ’ οδηγεί ο άνεμος ίσια προς την καρδιά σου,

έχοντας δείκτη αλάνθαστο το υπέροχο άρωμά σου.

 

Αν ήσουν αστέρι λαμπερό σ’ ανέφελο

νυχτερινό ουρανό που το ζηλεύει η πούλια,

θα ’θελα να ’μουν ο ήλιος,

που από τη φλόγα του

τη λάμψη σου την παίρνεις,

για να ’ρχομαι κοντά σου

κάθ’ ασυννέφιαστη βραδιά

με την καρδιά μου περίσσια φλογισμένη.

 

Αν ήσουν πρωτοβρόχι φθινοπωρινό,

δάκρυ από το κλάμα τ’ ουρανού πεσμένο,

θα ’θελα να ’μουν χώμα ξερό,

απ’ του καλοκαιριού την κάψα διψασμένο,

για να ρουφώ αχόρταγα τη δροσερή πνοή σου,

ώσπου τη δίψα μου ολότελα να σβήσω.

 

Αν ήσουν θάλασσα πλατιά, στ’ απέραντα απλωμένη,

που μέρα-νύκτα αλύπητα στις ακρογιαλιές χτυπιέται,

θα ’θελα να ’μουν κάπου εκεί βράχος σκληρός,

το κύμα σου ασταμάτητα πάνω μου να ξεσπάει,

στης ταραχής σου τον αφρό τα πάθη μου να λέω,

να σβήνουν, ν’ αφανίζονται, να πάψω πια να κλαίω.

 

Αν ήσουν ποτάμι ορμητικό

που στο διάβα του τα πάντα παρασύρει,

θα ’θελα να ’μουν γέφυρα, γερά θεμελιωμένη,

τις όχθες σου τις δυο σφιχτά να αγκαλιάζω,

να γίνω πέρασμα γι’ αυτούς

που αντίπερα θέλουν να πάνε,

γυρεύοντας μια άλλη ζωή,

όπου ποτάμια απειλητικά

ποτέ δεν θα κυλάνε.

 

Αν ήσουν της αλήθειας άσβηστο φως

που τα σκοτάδια της άγνοιας σκορπάει,

θα ’θελα να ’μουν λυχνάρι ταπεινό

που αδιάκοπα το φιτίλι του ανάβει,

παίρνοντας φως από τη φλόγα σου,

που αιώνια ανάβει.

 

Αν ήσουν άγγελος με κάτασπρα φτερά,

της ζωής μου άγρυπνος φρουρός,

θα ’θελα να ’μουν παιδί αξέβγαρτο (2) ,

την πόρτα της ζωής μόλις ανοίγει,

ν’ ακολουθώ αταλάντευτα τον δρόμο

που μου δείχνεις,

τις συμφορές να ξεπερνώ,

μίσος να μην κρατάω,

κάθε κακία μέσα μου να σβήνει και να λιώνει.

(2) Χωρίς εμπειρία από τη ζωή.

(Από το πρώτο μέρος της ποιητικής συλλογής του Μιχάλη Κασσωτάκη με τίτλο Α’ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΑΝΘΟΛΟΓΗΜΑΤΑ).  

 

 

 

ΣΤΟΝ ΝΕΚΡΟ ΘΕΟ

(Ωδή στον Γιούχτα)

 

Από το πέλαγος, θεόρατε θεέ, σ’ αντικρίζω

στα χώματα της Κρήτης να κείτεσαι ατάραχος.

Δεν ξέρω αν κοιμάσαι ή αν πέθανες.

Η αιώνια ακινησία σου θάνατο δείχνει

κι οι θρύλοι για τον νεκρό Δία μιλούν.

 

Μα, εγώ στους θρύλους δεν πιστεύω,

γιατί οι θεοί ποτέ τους δεν πεθαίνουν.

Σε ύπνο βαθύ θαρρώ πως βρίσκεσαι

που την αταραξία του κορμιού σου προκαλεί.

 

Φοβούμαι μην ξυπνήσεις κάποιο πρωινό

και σ’ άλλα μέρη πας τα φώτα σου να δώσεις,

αφήνοντας την Κρήτη ορφανεμένη,

κόρη απροστάτευτη και πολυζηλεμένη.

 

Γι’ αυτό παρακαλώ τα κύματα

μακριά από σε να σπάνε,

να σέβονται τον ύπνο σου,

αλλούθε να γυρνάνε.

 

Νανούρισμα γλυκό ο παφλασμός τους να ’ναι

να σε κρατεί αιώνια, μ’ αυτή τη γη δεμένο.

Από τον άνεμο ζητώ να σε γλυκοχαϊδεύει,

κι από της Κρήτης τα πουλιά τραγούδια να σου λένε,

να σε μαγεύουν τ’άνθη της, τα λούλουδα στους κάμπους.

 

Να βλέπεις όνειρα γλυκά, γιορτές, χαρές και πανηγύρια,

να καμαρώνεις παριζιάνες λεβεντόκορμες

με δακτυλιδάτη μέση και παλικάρια δυνατά

με ταύρους άφοβα να παλεύουν,

 

Να νιώθεις τους λεβέντες σου τα κύματα

τα άγρια ν’ αψηφάνε,

δουλευταράδες να ’ναι στη γη,

στις μάχες για τη λευτεριά τρανοί παλικαράδες.

(Από την ποιητική συλλογή του Μιχάλη Κασσωτάκη «Ταξίδι ζωής : Μύθοι και πραγματικότητες»)

 

Φ. Κουμαρτζής